Vervolgens sprak Meriam de Leeuwe woorden van herinnering aan haar omgebrachte familieleden. Als wij praten over de familie De Leeuwe, dan kunnen wij met recht praten over een drie-eenheid, misschien in Joodse context een merkwaardige entiteit. Hier kunnen wij in één adem noemen: Zwolle, de familie De Leeuwe en de markt. Zij zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toen mijn betovergrootvader Abraham de Leeuwe naar Zwolle kwam, rond 1855, begon de langdurige band tussen Zwolle, de familie en de markt. Op dit moment zetten mijn zuster Eline Louise (Ellen) en ik, de 5e generatie, de handel voort op de markt. …..

De familie was net als de meerderheid van het vooroorlogse Jodendom niet bijzonder religieus, zij waren bezig met de strijd om het bestaan…. Verhoudingsgewijs werd er veel gemengd gehuwd. Dit zette de verhoudingen binnen de familie op scherp, het was NOT done om buiten de stam te trouwen. Cynisch genoeg zouden nu juist die gemengde huwelijken mijn grootvader en zijn zus beschermen tegen deportatie…….

De broers van mijn grootvader, …,waren niet politiek bewust en actief. Helaas werden zij allemaal en ook zwager Lion Content slachtoffer van de totalitaire politieke ideologieën, die in de jaren ‘20 en ‘30 opkwamen in Europa.……

In de joodse traditie is het een Mitswa om een graf te bouwen voor je familie. Met steentjes die gelegd worden op Joodse grafstenen, bouw je symbolisch mee. Hoewel we niet letterlijk een graf hebben, kunnen wij nu toch bouwen aan een herdenkingsplek. Daar hebben wij als nabestaanden een bevredigend gevoel over.

Daarna haalde Giny van Marle-Backer jeugdherinneringen op aan de vooroorlogse Joodse gemeenschap in de buurt rond het Eiland, achter de Broeren, de Waterstraat en de Bitterstraat, waar ook vele De Leeuwe’s woonden. Bewogen vertelde ze over haar vriendinnetje Vrouwtje de Leeuwe (geboren in Zwolle op 28 maart 1933 en vermoord in Auschwitz op 22 oktober 1942) en hoe zij als kinderen omgingen met de vele discriminerende maatregelen tegen de Joodse Zwollenaren tijdens de eerste oorlogsjaren.

Na het uitspreken van het Kaddiesj sloot violist Bas Egberts de herdenkingsbijeenkomst af met het spelen van ‘Remembrances’ uit de film Schindler’s List.

In een rondgang door de stad werden Stolpersteine onthuld voor Louis de Leeuwe (Rembrandtlaan 71), voor Louis de Leeuwe en Lion Content (Frans Halsstraat 8A, nu 26) en voor het zes leden tellende gezin De Leeuwe-Lindeman, vader Joseph, moeder Rebekka Betje en de kinderen Vrouwtje, Sophia, Louis en Betje (Spoelstraat 14A).

Lees hier de toespraak van Meriam de Leeuwe

Onthulling Rembrandtlaan 71

Onthulling Frans Halsstraat 8A, nu 26

Onthulling Spoelstraat 14A

Foto’s Ineke Walrave