Na een muzikaal intermezzo met Finse liederen van weemoed en verlangen door Gyöngyi Kovacs volgde een rondgang om de enkele dagen eerder door de gemeentelijke stratenmakers geplaatste Stolpersteine te onthullen.

Foto's: Ineke Walrave

Kamperstraat 14

Harry Hes (Zwolle 1934) verhaalde hoe de zwangerschapsperiode van zijn moeder en die van haar achterbuurvrouw Betje Wolff-Kats met elkaar verweven waren. Menno Wolff en Harry waren speelkameraadjes en zaten tot 1942 bij elkaar in de klas. Menno en zijn moeder zijn op dinsdag 8 juni 1943 met het zogenoemde kindertransport van Westerbork naar Sobibor gedeporteerd. Harry Hes besloot: In de na-oorlogse jaren vroeg mijn moeder mij soms onverwacht: “denk jij nog wel eens aan Menno Wolff”. “Eigenlijk niet” moest ik dan antwoorden, bezig als ik was met school, sport, muziek en het volgende feestje; en voelde me even lichtelijk schuldig. Als het me nu zou worden gevraagd, dan kan ik naar eer en geweten antwoorden dat ik de laatste weken heel veel aan hem heb gedacht. Gedacht aan Menno Wolff, 8 jaar en zijn moeder Betje Wolff-Kats, 44 jaar. Hoe zij werden vernederd, gefolterd en vermoord, omdat zij Joods waren. Moge hun zielen zijn opgenomen in de bundel van het eeuwige leven.

Lees hier de toespraak van Harry Hes. 

Foto’s: Wieske Veldhuis en Ineke Walrave

Papenstraat 5 

Sippora Stibbe (Zwolle 1932) was het buurmeisje van marktkoopman Salomon Levie, zijn vrouw Sara Levie-Davidson en hun kinderen Grietje, Sientje, Benjamin en Vrouwtje. Door haar levendige beschrijvingen verschenen de gezinsleden in de alledaagsheid van het kinderleven voor ons geestesoog. Totdat het noodlot ook voor hen toesloeg. Begin oktober 1942 klopte een politieagent bij de Levie's aan met de oproep om zich de volgende dag te melden bij het gymnasium aan de Veerallee. Daar zouden ze hun man en vader terug zien. Op vrijdag 2 oktober stapten ze naar buiten, bepakt met logge rugzakken. Op de rugzakken stond hun naam in grote witte letters. De buren kwamen een eindje de straat in om de Levie's alle goeds te wensen. Er werd geroepen: goeie reis en tot ziens. De familie was verbaasd de buren te zien. Er scheen een waterig zonnetje en de kleine blauwe steentjes in de Papenstraat glommen als vanouds. Ze liepen nogal verspreid. Er was geen politie om ze te begeleiden. Ze gaven simpelweg gehoor aan de oproep van de dag daarvoor. Ze draaiden zich niet eenmaal om.......

Lees hier de toespraak van Sippora Stibbe.

Lees ook het korte verhaal Een Onderscheiding van Sippora Stibbe.

Foto’s: Wieske Veldhuis en Ineke Walrave

Sassenstraat 3

Vanuit de Sassenstraat 3 zijn in de Tweede Wereldoorlog Siegfried de Groot, zijn vrouw Bertha Lippers, hun kinderen Dietrich en Martha Clara en Siegfrieds moeder Clara Dannenberg weggevoerd. Achterneef Raymond de Groot schetste op basis van kleine brokjes informatie de familiegeschiedenis, mede getekend door het antisemitisme in Duitsland in de jaren dertig. Siegfried was een van de eerste Joodse slachtoffers in Zwolle. Vanaf 30 juni 1942 gold voor Joden een avondklok van 20.00 tot 6.00 uur. Op overtreding van deze regel stond als straf deportatie naar het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Siegfried was lid van een kaartclubje. Op zekere avond werd de kaartavond elders gehouden en bevond hij zich na 20.00 uur niet in zijn eigen woning. Door verraad is hij aangebracht. Na arrestatie werd hij via de Sicherheitspolizei in Arnhem en Kamp Amersfoort naar Mauthausen gedeporteerd. Hij is daar aangekomen op 10 juli 1942 en omgebracht op 7 oktober 1942. Hij bereikte de leeftijd van 40 jaar.

Lees hier de toespraak van Raymond de Groot.

Foto's: Ineke Walrave

Sassenstraat 45A

Bij ontstentenis van directe na- of naastbestaanden gaf bestuurslid Martin Hemmink een korte biografische schets van Levie de Leeuwe. Getrouwd met een niet Joodse vrouw was Levie – in de Duitse terminologie – een gemengd gehuwde Jood en mocht hij na de laatste deportaties van 8-9 april 1943 in Zwolle blijven wonen. Levie werd echter tijdens de landelijke april-mei staking in 1943 bij de Zwolse politie aangegeven, omdat hij met een groepje personen op straat had staan praten en zo het verbod op samenscholing had overtreden. Dit leidde tot de beschuldiging dat hij mensen tot staking zou hebben aangezet. Hij dook daarom onder bij zijn zwager in Hilversum, maar werd daar op 20 mei 1943 door twee Zwolse politiemannen gearresteerd. Via Westerbork is hij in maart 1944 naar Auschwitz gedeporteerd. In de maanden daarna is hij op een onbekende datum op een onbekende plaats in Midden-Europa omgekomen.

Lees hier de toespraak van Martin Hemmink.

 Foto's: Ineke Walrave