Stolpersteine Zwolle


Zeven Stolpersteine onthuld op 1 mei 2016 - 1- 5- 2016

Op zondagmiddag 1 mei zijn Stolpersteine onthuld voor de zeven Zwolse leden van de familie Denneboom, die ten onder gingen in de Holocaust. De gedenkstenen confronteren ons met de onomkeerbare leegte die zij hebben achtergelaten.

op de plek waar deze steen spreekt
krijgt een mens zijn wezen terug
uit de letters van zijn naam
herrijzen stofloos stil zijn benen
armen, handen, zijn gelaat
alsof hij hier ineens weer staat
alsof hij na te zijn verdreven
eindelijk terugkeert naar de plaats
waar zijn alles achterbleef
zonder het te weten

en ten slotte deed een nieuwe tijd
zijn bestaan vergeten
tot vandaag
hem bij ons terugbrengt

een mens die moest verdwijnen
verschijnt in dit herdenken.

Na lezing van dit gedicht van stadsdichteres Klara Smeets uit Gouda en een korte levensschets onthulden Mirjam Denneboom en Josephine Hartman-Denneboom de gedenksteen voor Joël Denneboom aan de Steenstraat 22.  

Bij de Frans Halsstraat 24 memoreerde Esther Smit-Denneboom het leven van Karel Denneboom, Esther de Leeuwe-Denneboom en Mozes de LeeuweBij de dood van deze familieleden zijn hun lichamen niet met respect behandeld en zij hebben geen rustplaats gekregen. Terwijl dat in de joodse traditie zo belangrijk is: de dood is immers slechts tijdelijk en omkeerbaar; een stadium en geen eindbestemming. Dat is een mooie gedachte. Helaas kunnen we de wijze waarop zij zijn behandeld niet veranderen, maar we kunnen hen wel herdenken door het noemen van hun namen. Ik noem ze met respect: Karel Denneboom - Esther de Leeuwe Denneboom en - Mozes de Leeuwe. In de generaties die na hen gekomen zijn, worden hun namen opnieuw gebruikt, en ook op die manier worden ze nog genoemd en herdacht. Nu staan hun namen ook gegraveerd in de stenen die we hier gaan onthullen. Toch een gedenksteen, die hopelijk blijvend en is en ook met respect behandel zal worden, zoals een grafsteen met respect behandeld wordt. Betty Denneboom bracht in het gedicht Kaddisj  nogmaals tot uiting dat de overledenen altijd onder ons zijn zolang hun namen worden genoemd en wij hen in gedachten houden.

 

Bij de Vondelkade 45 schetste kleindochter Sheva Engel de tragiek van de ondergang van haar opa Elie Denneboom, oma Frederika Denneboom-van Tijn en haar tante Antoinette, die maar zeven jaar oud werd. De twee oudste dochters uit het gezin wisten in onderduik te overleven. Door het lezen van twee indringende gedichten, Het kleine meisje van Nazim Hikmet en Mensvan Jorge Debravo, stelde Etienne Denneboom een existentiële opdracht: respecteer de menselijke waardigheid. Daarna ging Etienne Denneboom voor in gebed en werden alle omgebrachte leden van de familie Denneboom herdacht met het uitspreken van het Jizkor en Kaddisj.

Lees hier het In Memoriam Joël Denneboom, uitgesproken door Josephine Hartman-Denneboom.

Lees hier het In Memoriam Karel Denneboom, Esther de Leeuwe-Denneboom en Mozes de Leeuwe, uitgesproken door Esther Smit-Denneboom.

Lees hier het gedicht Kaddisj, gelezen bij de Frans Halsstraat door Betty A.M. Denneboom. 

Lees hier de gedichten Het kleine meisje en Mens, gelezen bij de Vondelkade door Etienne Denneboom.